पुष्पकमल दाहाल 
८६ मेगावाटको सोलुखोला (दूधकोसी) जलविद्युत आयोजनाको सफल निर्माण गरी राष्ट्रिय प्रसारण प्रणालीमा जोड्न सफल भएकोमा म प्रवर्द्धक साहस ऊर्जा कम्पनीसँग सम्बन्धित पदाधिकारी तथा आयोजनासँग जोडिका सबै संघ संस्था र प्रतिनिधिहरूलाई सरकारकोतर्फबाट हार्दिक बधाई तथा शुभकामना व्यक्त गर्न चाहान्छु । साहस ऊर्जाले सोलुखोला (दूधकोसी) लाई निजी क्षेत्रमाबाट निर्मित अहिलेसम्मकै ठूलो जलविद्युत आयोजना बनाई ऐतिहासिक रेकर्ड बनाउन सफल भएको छ । यसका लागि सम्पूर्ण लगानीकर्तालाई विशेष धन्यवाद भन्न चाहान्छु । प्रवर्द्धक कम्पनीको स्थापना हुँदै आयोजनाको निर्माण सम्पन्न भई राष्ट्रिय प्रसारण प्रणालीमा जोडिएको सफलताले आगामी दिनमा निजी क्षेत्रलाई जलविद्युतमा लगानी गर्न थप प्रोत्साहन मिल्ने विश्वास मैले लिएको छु । यसका लागि पनि म साहस ऊर्जा कम्पनी र लगानीकर्तालाई धन्यवाद दिन चाहान्छु ।
नेपालका लागि जलविद्युत उत्पादन गर्ने सम्भाव्यताको स्रोत प्रकृतिले दिएको वरदान हो । जलविद्युतमा लगानी गरेपछि अनन्तकालसम्म विद्युत उत्पादन गर्न सकिन्छ । धेरै वर्ष पहिले नेपालमा ८३ हजार मेगावाट जलविद्युत उत्पादनको सम्भाव्यता रहेको भन्ने सुन्नमा आयो । हामीले त्यसबाट देशको राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकास गरी नेपाली समाजको रुपान्तरमा पनि जलविद्युतको ठूलो योगदान हुन्छ भन्ने सपना देख्यौं । त्यो सपना व्यवहारमा उतार्ने कार्य निकै सुस्त गतिमा अगाडि बढ्यो । निकै ढिलो,अत्यास लाग्दो र पट्यार लाग्दो भएकै हो ।
नेपालमा ठूलो राजनितिक उथल–पुथल र परिवर्तनपछि संविभानसभाबाट संविधान निर्माणको प्रक्रिया अगाडि बढ्दै जाँदा जलविद्युत उत्पादन गर्ने सपनालाई हामीले साकार पार्ने दिशामा महत्त्वकांक्षी जलविद्युत परियोजनाहरू निर्माणमा जानुपर्छ भन्ने ठान्याैं । म गणतन्त्र नेपालको पहिलो प्रधानमन्त्री भएपछि १० वर्षमा १० हजार मेगावाट विद्युत उत्पादन गर्ने लक्ष्य निर्धारण गरी जलविद्युतमा लगानी प्रोत्साहन गर्ने कार्य अगाडि बढाएको थिएँ । यद्दपि, देशको अस्थिर राजनितिक परिस्थितका कारण सरकारले निर्धारण गरेको १० हजार मेगावाट विद्युत उत्पादनको लक्ष्य पूरा हुने गरी काम गर्न सकिएन । तर, हामीले जलविद्युत उत्पादनबाट देशलाई नयाँ रुपान्तरणको दिशातर्फ लैजान सकिन्छ भन्ने आधार बनाउँदै लगानीलाई प्रोत्साहन गर्ने काम गर्यौं ।
दोस्रो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा विद्युत मागभन्दा उत्पादन कम हुँदा देशमा चरण लोडसेडिङ थियो । देशलाई लोडसेडिङबाट मुक्त गर्ने राजनितिक नेतृत्व गर्ने अवसर पनि मलाई नै प्राप्त भएको थियो । लोडसेडिङ अन्त्यका लागि सही स्थानमा सही व्यक्तिलाई नियुक्त गरी विद्युतको आपूर्ति व्यवस्थापन मिलाउन सकिएकाले नै त्यति बेला लोडसेडिङ अन्त्य गर्न सम्भव भएको थियो । यो हाम्रा लागि ठूलो अवसर थियो ।
मलाई आज निजी क्षेत्रले लगानी गरेर निर्माण गरेको अहिलेसम्मको ठूलो जलविद्युत आयोजनाको औपचारिक उद्घाटन गर्ने अवसर मिल्यो । यो अवसरलाई मैले गर्वका साथ सधैं स्मरण गर्न चाहान्छु । यो जलविद्युत आयोजनाको सफल निर्माणले नेपालमा अब केही हुन्छ भन्ने सन्देश प्रवाह गरेको छ । जलविद्युतमा लगानी गर्ने प्रवर्द्धक कम्पनीको नेतृत्वले आयोजना बनाइ छाड्ने संकल्प लियो भने असभ्व लाग्ने कुरालाई पनि सम्भव बनाउन सकिने रहेछ भन्ने सोलुखोला (दूधकोसी)को सफल निर्माणले प्रमाणित गरेको छ ।
अहिले म तेस्रो पटक देशको प्रधानमन्त्री भई सरकारको नेतृत्व लिँदै गर्दा अब हामी विद्युतमा आत्मनिर्भर हुने दिशातर्फ हामी अगाडि बढेका छौं । बर्खामा त हामी पूर्णरूपमा विद्युतमा आत्मनिर्भर भई निर्यात गर्न सक्ने अवस्थामा पनि पुगिसकेका छौं । उत्पादन बढ्दै गइरहेको अवस्थामा अब हामीले विद्युतको खपत बढाउने रणनीति बनाएर काम गर्नुपर्ने बेला आएको छ । बढीभन्दा बढी विद्युत देशभित्र नै खपत गर्ने र खपत नभएर बढी भएको विद्युत निर्यातको वातावरण कसरी बनाउने भनी सोच्नु पर्ने समयमा हामी आइपुगेका छौँ । अर्कोतर्फ अन्तरदेशीय विद्युत व्यापार गरेर अहिले व्याप्त व्यापार घाटा न्युनिकरण गर्न सकिन्छ भन्ने संकेत हामीलाई मिलिसकेको छ । हामीले अन्तरदेशीय विद्युत व्यापार गर्न सुरु गरेपछि यो संकेत मिलेको हो ।
आन्तरिक तथा अन्तरदेशीय विद्युतको बजार विस्तारको साथै अब हामीले हाम्रो नवीकरणीय ऊर्जाबाट हरित हाइड्रोजन उत्पादनतर्फ पनि जानुपर्छ । विश्व नै हरित हाइड्रोजन इन्धन उपयोग गर्ने नयाँ युगतर्फ जाँदैछ । नेपालले उत्पादन गर्ने सम्पूर्ण विद्युत नवीकरणीय ऊर्जाका स्रोतबाट उत्पादन भएको हुँदा हाम्रा सामु हरित हाइड्रोजन उत्पादन गर्ने ठूलो अवसर छ । म प्रधानमन्त्री बन्दै गर्दा नेपाल विद्युत प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले अब पेट्रोल र डिजेल गाडी छोडेर हरित हाइड्रोजन इन्धनबाट चल्ने गाडी चड्न सुझाव दिनुभएको छ । मैले पनि घिसिङ जीको कुरालाई मध्यनजर गर्दै प्रधानमन्त्री कार्यालयमा यसबारेमा छलफल गरेको छु । छलफलबाट सरकारात्मक माहोल बनेको छ । अब म चाँडै नै हरित हाइड्रोजन इन्धनबाट सवारी साधन चढ्ने तयारीमा छु ।
भर्खरै ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालय र नेपाल विद्युत प्राधिकरणका पदाधिकारीहरूले भारत गएर थप विद्युत व्यापार गर्न सक्ने वातावरण बनाएर आएका छन् । अब आउने बर्खामा अझै बढी विद्युत हामी भारतमा निर्यात गर्दैछौं । हाम्रो विद्युत उत्पादन बढ्दै गइरहेकाले भारतमा मात्र नभई अब बंगलादेशमा पनि विद्युत निर्यात गर्न सक्ने वातावरण बनेको छ ।
आन्तरिक तथा अन्तरदेशीय विद्युतको बजार विस्तारको साथै अब हामीले हाम्रो नवीकरणीय ऊर्जाबाट हरित हाइड्रोजन उत्पादनतर्फ पनि जानुपर्छ । विश्व नै हरित हाइड्रोजन इन्धन उपयोग गर्ने नयाँ युगतर्फ जाँदैछ । नेपालले उत्पादन गर्ने सम्पूर्ण विद्युत नवीकरणीय ऊर्जाका स्रोतबाट उत्पादन भएको हुँदा हाम्रा सामु हरित हाइड्रोजन उत्पादन गर्ने ठूलो अवसर छ । म प्रधानमन्त्री बन्दै गर्दा नेपाल विद्युत प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले अब पेट्रोल र डिजेल गाडी छोडेर हरित हाइड्रोजन इन्धनबाट चल्ने गाडी चड्न सुझाव दिनुभएको छ । मैले पनि घिसिङ जीको कुरालाई मध्यनजर गर्दै प्रधानमन्त्री कार्यालयमा यसबारेमा छलफल गरेको छु । छलफलबाट सरकारात्मक माहोल बनेको छ । अब म चाँडै नै हरित हाइड्रोजन इन्धनबाट सवारी साधन चढ्ने तयारीमा छु । ताकि अब नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादनसँग सँगै हरित हाइड्रोजन इन्धनको विकल्पमा जान सकौं । हरित हाइड्रोजन उत्पादनले यातायात क्षेत्रमा खपत हुने पेट्रोलियम आयात प्रतिस्थापन गर्न सकिन्छ भने र उद्योग क्षेत्रमा पनि यसको उपयोग हुनेछ । हरित हाइड्रोजन उत्पादन गर्न सकेमा ठूला ठूला मल उद्योग नेपालमै खोल्न सकिन्छ । यसले कृषिजन्य उत्पादन बढाउन समेत योगदान पुग्छ । हरित हाइड्रोजन उत्पादनमा एउटा क्रान्ति नै ल्याउन सकिने सम्भावना बढेर गएको छ ।
अहिले विकसित देशहरूमा विस्तारै हरित हाइड्रोजनलाई इन्धनकोरूपमा प्रयोगमा ल्याउने मात्रा गुणत्मकरूपमा नै वृद्धि हुँदै गइरहेको छ । नेपाल त नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादनको यति ठूलो सम्भावना भएको मुलुक हाे । हामीले हाम्रो नवीकरणीय ऊर्जाको स्रोतबाट उत्पादन भएको विद्युत उपयोगबाट हरित हाइड्रोजन उत्पादन गर्न सक्यौं भने अरु ठूला-ठूला उद्योग व्यवसाय सञ्चालन गर्न गरी आर्थिक गतिविधिलाई अगाडि बढाउन सकिन्छ । यो काम अब किन नगर्ने ? यो ठूलो अवसर हाम्रो अगाडि छ । त्यसकारण अब हरित हाइड्रोजन प्रवर्द्धन गर्ने बेला आएको छ ।
ऊर्जा क्षेत्रसँग सम्बिन्धत नीति नियम तथा ऐनमा भएको व्यवस्थामा पनि सहजिकरण गर्नुपर्ने, सरल बनाउनु पर्ने महशुस सरकारले गरेको छ । निजी ऊर्जा उत्पादकहरूले पनि नीतिगत समस्याका बारेमा भन्दै आउनुभएको छ । सम्बन्धित मन्त्रालय, विभाग, विद्युत प्राधिकरण, स्थानीयतह सबै ठाउँमा जाँदा अनेकन समस्या भोग्नु पर्दा आयोजना निर्माणमा ढिलाई हुने कुरा आउँछ । यो परिस्थितीको सहजीकरण गर्न वर्तमान सरकार गम्भिरतापूर्वक लागेको छ । सरकारले विवादास्पद ऐन संशोधन, ऐन परिमार्जन गर्ने, नयाँ ऐन निर्माण गर्ने प्रक्रियालाई पनि गम्भिरताका साथ अगाडि बढाउँदैछ । त्यसकारण, म निजी ऊर्जा उत्पादकहरूलाई प्रोत्साहित गर्दछु । ऐन, नियम संशोधन तथा निर्माणमा सहयोग पुर्याउनका लागि निजी ऊर्जा उत्पादकहरू आफ्ना मुद्दा लिएर सरकार समक्ष आउनुपर्छ । र, सरकार निजी क्षेत्रका मुद्दालाई समाधान गर्न प्रतिबद्ध छ भन्ने विश्वास दिलाउन चाहान्छु ।
प्रवर्द्धकले लगानी गरेर जलविद्युत उत्पादनमा धेरै अफ्ठ्यारा, कठिनाई तथा चुनौती सामना गरिरहनु परेको यथार्थ कसैबाट छिपेको छैन । त्यसलाई समाधान गर्ने दिशातर्फ निजी क्षेत्र र सरकारको सहकार्यलाई अझ प्रभावकारी र सशक्त ढंगले अगाडि बढाउनु पर्ने आवश्यकता छ । मैले नयाँ सरकार गठन भएसँगै देशको अर्थतन्त्रमा थप जटिलता, समस्या र चुनौतीहरू देखिएका छन् । यसको समाधान गर्ने दिशातर्फ अगाडि बढ्न निजी क्षेत्र र सरकारबीचको सहकार्यलाई अझै प्रभावकारी ढंगले अगाडि बढाउनु पर्ने भएकाे छ । मैले मन्त्रिपरिषदको पहिलो बैठकमा निजी क्षेत्र र सरकारबीचको सहकार्यलाई मजबुद नगरी नयाँ उचाईमा नपुर्याइ अर्थतन्त्रमा आएका चुनौतीको समाधान गराैं भन्ने कुरा राखेकाे थिएँ ।
ऊर्जा क्षेत्रसँग सम्बिन्धत नीति नियम तथा ऐनमा भएको व्यवस्थामा पनि सहजिकरण गर्नुपर्ने, सरल बनाउनु पर्ने महशुस सरकारले गरेको छ । निजी ऊर्जा उत्पादकहरूले पनि नीतिगत समस्याका बारेमा भन्दै आउनुभएको छ । सम्बन्धित मन्त्रालय, विभाग, विद्युत प्राधिकरण, स्थानीयतह सबै ठाउँमा जाँदा अनेकन समस्या भोग्नु पर्दा आयोजना निर्माणमा ढिलाई हुने कुरा आउँछ । यो परिस्थितीको सहजीकरण गर्न वर्तमान सरकार गम्भिरतापूर्वक लागेको छ । सरकारले विवादास्पद ऐन संशोधन, ऐन परिमार्जन गर्ने, नयाँ ऐन निर्माण गर्ने प्रक्रियालाई पनि गम्भिरताका साथ अगाडि बढाउँदैछ । त्यसकारण, म निजी ऊर्जा उत्पादकहरूलाई प्रोत्साहित गर्दछु । ऐन, नियम संशोधन तथा निर्माणमा सहयोग पुर्याउनका लागि निजी ऊर्जा उत्पादकहरू आफ्ना मुद्दा लिएर सरकार समक्ष आउनुपर्छ । र, सरकार निजी क्षेत्रका मुद्दालाई समाधान गर्न प्रतिबद्ध छ भन्ने विश्वास दिलाउन चाहान्छु ।
(प्रधानमन्त्री दाहालले मंगलबार सोलुखोला (दूधकोसी) जलविद्युत आयोजनाको उद्घाटन समारोहमा व्यक्त गरेको मन्तव्यको सम्पादित अंश)
