नेपाल पूर्वाधार 
काठमाडौं । नेपाल र बंगलादेशबीच ६८३ मेगावाटको सुनकोसी–३ जलायश जलविद्युत आयोजना निर्माण गर्न संयुक्त कम्पनी निर्माण गर्ने सहमति भएको छ । लगानी गर्न बंगलादेश तयार भएपछि बिहीबार राजधानीमा सम्पन्न नेपाल र बंगलादेशबीच ऊर्जा सहकार्यका लागि गठित सचिवस्तरीय संयुक्त सञ्चालन समिति (जेएससी) को बैठकमा जलाशय जलविद्युत आयोजना प्रवर्द्धन गर्न संयुक्त कम्पनी स्थापना गर्ने सहमति भएको हो ।
बैठकमा नेपाल विद्युत प्राधिकरण र बंगलादेश पावर डेलभमेन्ट बोर्डबीच संयुक्त कम्पनी स्थापना गरेर सुनकोसी–३ अगाडि बढाउने सहमति भएको ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाई मन्त्रालयका सह–सचिव एवं प्रवक्ता मधु भेटुवालले बताए । दुई साताअघि मात्र ऊर्जा मन्त्रालयले सुनकोसी–३ निर्माणका लागि औपचारिक रूपमा सम्भाव्यता अध्ययनको प्रतिवेदनसहितकाे प्रस्ताव पेश गरेको थियो ।
बंगलादेश पक्ष दुई महिनाभित्र सुनकोसी–३ आयोजनाको सम्भाव्यता सम्बन्धी अध्ययन तथा वतावरणीय अध्ययन प्रतिवेदनको पुनरावलोकन गरी त्यसपछिका ४ महिनाभित्र संयुक्त कम्पनी स्थापना गर्न तयार भएको प्रवक्ता भेटुवालले जानकारी दिए । ‘वातावरणीय अध्ययन प्रतिवेदन स्वीकृति भएको दुई महिनाभित्र सो प्रतिवेदन तथा सुनकोसी–३ आयोजनाको सम्भाव्यता अध्ययनको प्रतिवेदन मस्यौदाको पुनरावलोकन गरिसक्ने सहमति भएको छ ,’उनले भने, ‘त्यसपछि संयुक्त कम्पनी स्थापनाको प्रक्रिया अघि बढ्नेछ ।’
नेपालले गत वर्ष भदौमा भएको बैठकमा बंगलादेश सरकारलाई सुनकोसी–३ निर्माणका लागि प्रस्ताव गरेको थियो । गत मंगलबार मात्र बंगलादेशको टोलीले सुनकोसी–३ को स्थलगत भ्रमण पनि गरेको छ । विद्युत विकास विभागका अनुसार, ७ महिना अघि वन तथा वातावरण मन्त्रालयमा वातावरणीय प्रभाव अध्ययन प्रतिवेदन स्वीकृतिका लागि पठाए पनि हालसम्म स्वीकृत भएको छैन । मन्त्रालयले यसमा ढिलाई गरेको छ ।
कस्तो हो सुनकोसी–३ आयोजना ?
सुनकोसी–३ सर्वप्रथम जापानी सहयोग नियोग (जाइका) ले सन् १९८५ मा पहिचान गरेको थियो । राजधानी काठमाडौबाट ९५ किलोमिटरकाे दुरीमा रहेकाे यो आयोजना काभ्रे, रामेछाप, सिन्धुपाल्चोक, दोलखा र सिन्धुली जिल्लासँग प्रत्यक्ष जोडिएको छ । नेपाल विद्युत प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङका अनुसार, यी जिल्लाका लागि यो गेम चेञ्जर आयोजना हुनेछ ।
उनले यो आयोजनाबाट विद्युत उत्पादन मात्र नभई, यस क्षेत्रको कृषियोग्य भूमिमा सिँचाई, खानेपानी तथा पर्यटनको विकासमा पनि योगदान पुग्ने बताए । आयोजना प्रमुख सुवास थपलियाका अनुसार, २०७४ सालदेखि अध्ययन सुरु गरेकोमा अहिले विस्तृत अध्ययन भइरहेको छ ।
बाँधको उचाई १८० मिटर रहेको आयोजनाबाट २३५६.२७ गिगावाट घन्टा विद्युत उत्पादन हुने अध्ययनले देखाएको छ । आयोजनाको लागत डेढ खर्ब रुपैयाँ अनुमान गरिएकाे छ ।
नेपालको पहिलो कुलेखानी जलाशयको ताल ७ किलोमिटर छ भने पोखराको ४ किलोमिटर बराबर छ । तर, सुनकोसी–३ आयोजना निर्माण हुँदा लुभुघाटबाट ४५ किलोमिटरको ताल बन्ने छ ।
सुनकोसी नदीकै बलेफी र इन्द्रावती नदीको सिपाघाटसम्म बन्ने जलाशयले यस क्षेत्रको विकासमा ठूलो परिवर्तन ल्याउनेछ । लुभुघाट काठमाडौंबाट ९५ किलोमिटर भएपनि दोलालघाट भने ४० किलोमिटर छ । अर्थात ३०/३५ किलोमिटरकाे दुरी पार गरेपछि आयोजनाको जलाशयस्थल पुग्न सकिन्छ ।
प्राधिकरणका अनुसार, सरदर उत्पादन हेर्दा जलाशय आयोजनाको प्रति मेगावाट २९ लाख ८ हजार ७ सय ७० युनिट छ । यसैगरी सरदर प्रति युनिट जलाशयको ११ रुपैयाँ छ । विद्युत ऐन २०४९ अनुसार विद्युत विकासकर्ताले रोयल्टी वापत १५ वर्षसम्म प्रतिकिलोवाट एक सय रुपैयाँ र प्रति युनिट २ प्रतिशतका दरले तथा १५ वर्षपछि प्रति किलोवाट एक हजार र प्रति युनिट १० प्रतिशतले बुझाउनुपर्ने व्यवस्था छ ।
यसको आधारमा यो आयोजना बनेपछि प्रभावित क्षेत्रका स्थानीय तहले वार्षिक रोयल्टी बापत मात्र ५० करोड पाउँछन् । स्थानीय क्षेत्रमा विकासका लागि मात्र एक अर्ब बराबर भन्दा बढी खर्च आयोजनाले गर्छ ।
३ हजार २३७ हेक्टर जमीन डुबानमा पर्ने आयोजनाको लागि ६५५.९ हेक्टर वन क्षेत्रसहित ३३०१.७ हेक्टर जमीन आवश्यक पर्नेछ । करिब १५ सय ६५ घरधुरीका ११ हजार ७ सय ७३ जनसंख्या आयोजना स्थलबाट विष्थापित हुने अध्ययनले देखाएको छ ।
