Nepal Purbadhar

शुक्रबार, चैत्र १६, २०८०
Friday, March 29, 2024

शुक्रबार, चैत्र १६, २०८०
Friday, March 29, 2024
सेती लोकमार्ग निर्माण तीव्र पार्न जिल्ला सभाकाे माग    दिक्तेल-चखेवाभञ्ज्याङ सडक खण्डमा ३ पुल निर्माणको अन्तिम चरणमा    पुल अलपत्र बनाउने निर्माण कम्पनी कालोसूचीमा    निर्माण व्यवसायी महासंघको २५औं साधारणसभाको तयारी पूरा, शुक्रबार प्रधानमन्त्रीले उद्घाटन गर्ने ‘स्मार्ट नगर’ बन्दै धुलिखेल नगरपालिका, नागरिकलाई घरबाटै सेवा  मध्यपहाडी लोकमार्ग निर्माणले छेउछाउमा मानव बस्ती बढ्दै    सुपर त्रिशूली जलविद्युत आयाेजनाकाे इआइए बदरकाे माग गर्दै सर्वाेच्चमा मुद्दा दायर ग्लोबल आइएमई बैंक र आइएफसीबीच जोखिम व्यवस्थापन,लैङ्गिक तथा जलवायु वित्त क्षेत्रमा परामर्श सेवासम्बन्धी समझदारी

लिखु प्रभावित क्षेत्रका पालिकाको विकासे काममा टिठलाग्दो सुशासन र सुधारको खाँचो


लिखु प्रभावित क्षेत्र भन्नाले पूर्वमा पिके देम्वा डाँडा, पश्चिममा भोर्जुङ तामे डाँडा, दक्षिणमा महाभारत पर्वत श्रेणी उत्तरमा लिखु चुली अनि नुम्बुर हिमालसम्म फैलिएको क्षितिज भित्रको क्षेत्र हो । यस लिखु प्रभावित क्षेत्रमा उस्तै उस्तै सामाजिक आर्थिक अवस्था भएका ६ वटा पालिकाहरू २ वटा प्रदेश र ३ वटा जिल्लामा बाँडिएर रहेका छन । उत्तर दक्षिण फैलिएका यी पालिकाको जमिनको उचाइ बढ्दै जादा जीवनको विकटता र कठिनाइ पनि बढ्दै गइरहेको पाइन्छ ।

विद्युतका ज्यालादार कर्मचारीले सर्वसाधारणलाई खुलेआम झिनामसिना सेवामा लुट शैलीमा मनोमानी ढंङ्गले पैसा उठाउदा पनि वडा तथा पालिकाहरू निरिह झै टुलुटुलु हेरेर बसेका छन् । सडकको नाममा बिना अध्ययन जताततै दुर्घटना निम्तिने गरी पाखा, बारी, भित्ता भत्काइएका छन् । जनप्रतिनिधिहरू नै उपभोक्ता समितिका नाइके बनेका छन् ।

नयाँ संविधान र राज्यको पुन–संरचना पछि नयाँ पहिचाहन र उच्च संभावनाका साथ अस्तित्वमा आएका यी पालिकाहरूले स्थानीय सरकारको एउटा अवधि गुजारी सकेका छन । आफ्ना स्रोत साधन परिचालन गर्न खासै प्रभावकारी नभएका यी पालिकाहरू संघीय र प्रदेशले उपलब्ध गराउने बजेटमा निर्भर छन । अन्यत्र जस्तै यस क्षेत्रका पालिकाहरूले पनि वर्षको आधा अरवका दरले रकम खर्चेका छन । यी ६ वटा पालिकाले खर्च गरेको वर्षको ३ अरव रकम परिणामको हिसावले विशाल हो तर नतिजा र उपलब्धिका आधारमा निराशाजनक छ ।

लिखु प्रभावित पालिकाहरूको सुशासन कि कुशासन ?

यहाँका अधिकांश पालिकाहरूको आर्थिक सुशासन र पारदर्शिता कमजोर छ । यहाँका प्राय सबै पालिकाहरूको अर्थतन्त्रका प्रत्येक क्षेत्रका उपलब्धिहरू निराशाजनक छन । औलामा गन्न सकिने सफल योजना र गर्व गर्न लायकका उपलब्धि एउटै छैनन् । कृषि र पशुपालनका एउटै नमूना खेती र नमूना फर्महरू छैनन् ।

कुनै पनि पालिकामा दिगो कृषि नीति र अनुदान वितरणका पारदर्शी मापदण्डहरू बनेकै छैनन् । कृषि अनुदानका नाममा आफ्ना कार्यकर्ताहरूलाई राजनैतिक र आर्थिक पहुँचका आधारमा रकम बाँड्ने काम मात्र भएको छ ।

बिउ बिजन किटनासक औषधि, पशु उपकरण खरिद लगायत भेटरीनरी सेवा उपलब्ध गराउने नाममा सबै पालिकामा सबै भन्दा बढी तर गुपचुपमा आर्थिक अनियमितता भइरहेको छ । स्थानीय अर्थतन्त्रको एउटा आधार अर्थात खम्बा मानिएका र संविधानमा नै स्थानीय तहको अधिकार क्षेत्र भित्र राखिएका सहकारीहरूको अवस्था उस्तै अस्थव्यस्त र शंकास्पद छ ।

उपभोक्ता समिति निरिह छन् । ट्याक्टर, डोजर, डिजेल लगायत निर्माण सामाग्रीको व्यापार गर्छन् । समितिबाट कमिसन लिन्छन् । छदम नामका कम्पनी खडा गरेर सेटिङमा पालिका ठेक्का आफै लिन्छन् । स्वास्थमा प्रचारप्रशार मात्र बढी छ । नेपाल सरकारबाट निशुल्क वितरण गर्ने भनिएको औषधि पनि स्वास्थ्य संस्थामा छैन ।

प्रर्यटनको प्रवद्र्धन लज्जास्पद छ । प्राकृतिक रुपमा रहेका डाडा, चुचुरा टाकुरा तथा दृश्यावलोकन केन्द्रहरूको पूर्वाधार सहित प्रवद्र्धन गर्नुका सट्टा एकाध र संभावना विहिन स्थानमा कङ्क्रिट पिलरका कला विहिन टावर ठड्याउने काम मात्र भएका छन् । पर्यटनका नाममा हेर्दै पुर्पुरोमा हात राख्नुपर्ने संरचनाहरू त्यो पनि आफ्ना कार्यकर्ताहरूलाई काम, माम र दाम दिनका लागि मात्र बनाइएका छन् । विजुली बत्तीको विस्तार र सेवा निरासाजनक छ ।

विद्युतका ज्यालादार कर्मचारीले सर्वसाधारणलाई खुलेआम झिनामसिना सेवामा लुट शैलीमा मनोमानी ढंङ्गले पैसा उठाउदा पनि वडा तथा पालिकाहरू निरिह झै टुलुटुलु हेरेर बसेका छन् । सडकको नाममा बिना अध्ययन जताततै दुर्घटना निम्तिने गरी पाखा, बारी, भित्ता भत्काइएका छन् । तर दिगो र गर्व गर्न लायक एउटै सडक पूर्वाधार छैनन् । जनप्रतिनिधिहरू नै उपभोक्ता समितिका नाइके बनेका छन् ।

फाेटाे साैजन्यः राजु बस्नेत

उपभोक्ता समिति निरिह छन् । ट्याक्टर, डोजर, डिजेल लगायत निर्माण सामाग्रीको व्यापार गर्छन् । समितिबाट कमिसन लिन्छन् । छदम नामका कम्पनी खडा गरेर सेटिङमा पालिका ठेक्का आफै लिन्छन् । स्वास्थमा प्रचारप्रशार मात्र बढी छ । नेपाल सरकारबाट निशुल्क वितरण गर्ने भनिएको औषधि पनि स्वास्थ्य संस्थामा छैन । कर्मचारीहरू स्वास्थ्य संस्था भित्रै झोलामा राखेर निजी लाभका लागि औषधिको व्यपार गर्छन । स्वास्थ्य संस्थामा भरोसायुक्त उपचार छैन ।
भएका एम्वुलेन्सहरू संस्थाहरूको गेट अगाडि थला परेर बसेका छन् । आपतकालिन विरामीहरूको विचल्ली छ । शिक्षाको हालत पनि उस्तै छ । एकाध पालिका बाहेक शिक्षा अस्तव्यस्त छ । अधिकांश विद्यालयभित्र उभिएर लगानीसँग तुलना गरी बालबालिकाहरूको शैक्षिक उपलब्धी हेर्दा सन्तोष मान्ने अवस्था छैन । प्राविधिक शिक्षा र उच्च शिक्षाको क्षेत्रमा जनप्रतिनिधि र उच्च तहका कर्मचारीहरू बेमतलवी र अनविज्ञ नै छन् । सीपमूलक तथा व्यवहारिक प्राविधिक शिक्षा र उच्च शिक्षाको सन्दर्भमा कुनै नीति, खाका भावि योजना केही पनि छैन ।

खुलेआम भएका लाखौलाखका भ्रष्टचारका संलग्नताहरू पनि एउटा पाना विज्ञप्तीबाट टुङ्ग्याइन्छ । आर्थिक सामाजिक परिवर्तनमा संलग्न जलविद्युत आयोजनाहरू जनप्रतिनिधि र राजनैतिक दलका नेताहरूका दुहुना गाई बनेका छन । क्षमता र सीपको पारदर्शी परीक्षण नै नगरी पहुँचको आधारमा आफ्ना आसेपासेलाई पालिका कार्यलयहरूमा कर्मचारीको रुपमा भर्ना गरिएको छ ।

घरपायक शिक्षकहरू घरयासी काममा थाकेर दिउसो विद्यालयमा थकाइ मार्न आउछन् भने अन्य शिक्षकलाई नेताको चाकरी र राजनैतिक झोला बाकेर नै फुर्सत छैन । आलिसान भौतिक संरचना र जनशक्ति भएका विद्यालयहरूको शिक्षण गुणस्तर, शैक्षिक उपलव्धी र बालबालिकाको सक्षमता हेर्दा अत्यासलाग्दो अवस्था छ । डाक्टर, इन्जिनियर लगायत विज्ञान प्रविधिमा दख्खल राख्ने विद्यार्थीको उत्पादन त परै जाओस वैदेशिक मजदुर हुन र सामान्य नागरिक कहलिन पनि अयोग्य जनशक्तिको उत्पादन भइरहेको छ ।

पालिका र वडाका आफ्नै कार्यलय कक्ष तथा भौतिक पूर्वाधारका संरचनाहरू हेर्दा प्रत्येक वर्ष बालुवामा पानी खन्याइ रहेको स्थिति जस्तो लाग्छ । जति लगानी खन्याइए पनि जस्ताको तस्तै । यो ५÷६ वर्षमा जनताको सेवा गर्छु भन्ने जनप्रतिनिधि तथा राजनैतिक नेताहरूको आर्थिक अवस्था कहाँबाट कहाँ पुगिसकेको छ तर आम नागरिकको अवस्था उस्तै छ ।

गुपचुप भ्रष्टचार, अनियमितता तथा बेथिति त हजारौ छन । खुलेआम भएका लाखौलाखका भ्रष्टचारका संलग्नताहरू पनि एउटा पाना विज्ञप्तीबाट टुङ्ग्याइन्छ । आर्थिक सामाजिक परिवर्तनमा संलग्न जलविद्युत आयोजनाहरू जनप्रतिनिधि र राजनैतिक दलका नेताहरूका दुहुना गाई बनेका छन । क्षमता र सीपको पारदर्शी परीक्षण नै नगरी पहुँचको आधारमा आफ्ना आसेपासेलाई पालिका कार्यलयहरूमा कर्मचारीको रुपमा भर्ना गरिएको छ ।

यहाँका जनप्रतिनिधिहरू र प्रशासकहरू जनताका सेवक भन्दा पनि शासकका रुपमा प्रस्तुत भएका छन् । भएका केही सिमित विकास निर्माण पनि विधि, नीति र प्रणालीमार्फत भन्दा पनि आफ्नो दया र निगाहाबाट आफ्नै खल्तीबाट झिकेर बाडिरहेको र्झै गरिरहेका छन् ।

प्रतिस्पर्धा र क्षमताका आधारमा आएका भनिएका कर्मचारीहरू पनि सौदाबाजी र अकर्मन्यतामा बाधिएका छन । इमान्दार जनप्रतिधि, कर्मचारी, शिक्षक निरिह र छायाँमा छन अनि कुटिल दाउपेजका सिकार भएका छन ।

पालिकाहरू सेवामा होइन, प्रचारमा अघि

पालिकाहरूको नीति, कार्यक्रम, योजना र बजेट भाषण सुन्दा, वार्षिक प्रगति प्रतिवेदन पढ्दा, सामाजिक सञ्जाल हेर्दा यी पालिकाहरू र वडाहरूले केही काम गर्न बाँकी राखेका छैनन् जस्तो लाग्छ । अनेक पाखण्डी र आडम्वरी कामका लागि केन्द्र सरकारका सामुन्ने काठमाडौमा नै सम्पर्क कार्यलय खोलेर पनि सेवा दिएको भनेर खुलेआम भएका बेथिति सामाजिक सञ्जालमा राखेर प्रचार गर्छन् ।

दैनिक तथा नियमित कार्य, खुद्रा मसिना विकास निर्माणका कार्य र प्रायोजित तथा सामान्य उपलब्धी सामाजिक सञ्जालमा राखेर विकास निर्माणका भ्रम छर्ने भन्दा बाहेक उल्लेख्य उपलव्धी कतै पनि पाइदैन ।

जनताका दुखहरू ज्यूँ का त्यूँ छन् । काम गर्ने उमेर पुगेका र कामको खोजीमा रहेका युवा युवती अनि आय आर्जनको अवसरको खोजीमा रहेका वयस्कहरू अन्यत्र अर्थात काठमाडौ वा विदेश नै पलायन भइरहेका छन् । २०७८ सालमा भएको जनगनणामा लिखु कोरिडोरमा रहेका ६ वटै पालिकामा तिव्र गतिमा जनसंख्या घटिरहेको देखिन्छ । बस्तिहरू उजाड हुदैछन् ।

पालिकामा भइरहेको नेतृत्वलाई इमान्दारिताका साथ फराकिलो सोच बनाएर काम गर्न खवरदारी गर्नुपर्नेछ । नयाँ नेतृत्व छान्दा व्यक्तिको क्षमता, शिक्षा, संभावना र इमानदारितालाई आधार मानिने वातावरण सृजना गरिनु पर्दछ ।

विद्यालयमा पढ्ने केटाकेटीहरूको संख्या घटिरहेको छ । कक्षाकोठा खालि भइरहेका छन् । आम मानिसहरूमा विकास र रुपान्तरणको आशा मरिरहेको छ । यहाँका जनप्रतिनिधिहरू र प्रशासकहरू जनताका सेवक भन्दा पनि शासकका रुपमा प्रस्तुत भएका छन् । भएका केही सिमित विकास निर्माण पनि विधि, नीति र प्रणालीमार्फत भन्दा पनि आफ्नो दया र निगाहाबाट आफ्नै खल्तीबाट झिकेर बाडिरहेको र्झै गरिरहेका छन् ।

नयाँ र सृजनशील काम गर्ने भन्दा पनि स्वभाविक रुपमा भएका काममा एकलौटी जस (प्रशंसा) लिने होडबाजी चलेको पाइन्छ ।

सुधारको खाँचो

लिखु भू–जलाधार क्षेत्रमा प्राकृतिक रुपमा अथाह संभावना छ । तर राजनैतिक तथा प्रशासनीक प्रवृति अझै अनुकुल बन्न सकेको छैन । आम नागरिक र यस क्षेत्रमा बसोबास गरिरहेका मानिसहरूले महसुस गर्ने गरी विकास र परिवर्तनको खाका जतिसक्दो चाडो कोरिनु पर्दछ । जीवनका अनेक बाध्यताले लिखु कोरिडोरभित्र अझै बसोबास गरीरहेका करिव एक लाख मानिसहरूको मुहारमा खुसी ल्याउनु छ ।

भविष्य प्रति आशा जगाउनु छ । वाध्यता तथा रोजीरोटीको कारणले गर्दा अर्थात आफ्नो सीप, क्षमता र प्रतिभा देखाउन पलायन भएका सचेत र जानेबुझेकालाई सामाजिक सञ्जालबाट जोडेरै भए पनि आफ्नो जन्मभूमि प्रति जागरुक बनाउनु छ ।

हाम्रा आँखा अगाडिका कुशासनलाई धारेहात लगाइ गाली गरेर आफ्नै भाग्यलाई धिकार्दै कति समय सम्म बस्ने ? अव नागरिक समाज, इमान्दार नेता कार्यकर्ता, बुद्धिजिवी, शिक्षक कर्मचारी र आम जनता मिलेर खबरदारी गर्नुपर्ने समय आएको छ ।

पालिकामा भइरहेको नेतृत्वलाई इमान्दारिताका साथ फराकिलो सोच बनाएर काम गर्न खवरदारी गर्नुपर्नेछ । नयाँ नेतृत्व छान्दा व्यक्तिको क्षमता, शिक्षा, संभावना र इमानदारितालाई आधार मानिने वातावरण सृजना गरिनु पर्दछ । भूगोल, संभावना, आवश्यकता र अवसरको ज्ञान नभएको मानिसबाट के नै आशा राख्न सकिन्छ र ? बालुवा पेलेर त तेल आउदैन, तेल निकाल्न त तोरी अर्थात तेलहन नै पेल्नु पर्दछ ।

राजनैतिक आवरण र आग्रह भन्दा माथि उठेर सामाजिक जिम्मेवारी वहन गरिसकेको लोक परीक्षणमा खरो उत्रेको व्यक्तिलाई मात्र जन अनुमोदन गरिनु पर्दछ । अन्यथा हाम्रो तिव्र परिवर्तन र रुपान्तरणको चाहनामा तुषारापात हुनेछ । भावी सन्ततिले हामीलाई धिकार्ने छन ।

मातृभूमी प्रतिको स्वभाविक दायित्वबाट मुक्ति मिल्ने छैन । दूर दराजका स्थानीय सरकार संचालन र संचालकका प्रभाव र सफलताका कथा पढेर कतिन्जेल रमाइरहने ? हाम्रा आँखा अगाडिका कुशासनलाई धारेहात लगाइ गाली गरेर आफ्नै भाग्यलाई धिकार्दै कति समय सम्म बस्ने ? अव नागरिक समाज, इमान्दार नेता कार्यकर्ता, बुद्धिजिवी, शिक्षक कर्मचारी र आम जनता मिलेर खबरदारी गर्नुपर्ने समय आएको छ ।

सामाजिक अभियन्ता, लेखक, पत्रकारहरूले जोडतोडले आवाज उठाउने समय आएको छ । स्वर्ग भन्दा धेरै संभावना भएको ठाँउलाई अहिल्यै, तत्कालै तथा हाम्रै पालमा परिवर्तन गरी लिखु भू–जलाधार क्षेत्रमा लिखु कोरिडोरलाई केन्द्र मानी समग्रमा रुपान्तरण गर्नु परेको छ । यहाँको सर्वाङ्गिन विकास गरेर आर्थिक, सामाजिक अवस्था माथि उठाइ जनताहरूको जीवनस्तरमा सुधार ल्याउनु परेको छ ।

यसका लागि स्रोत साधनको खाँचो छैन । खाँचो त केवल इमान्दार नेतृत्वको छनौट, स्पष्ट तथा वस्तुनिष्ट दुरदृष्टि, न्यायिक तथा समानुपातिक बजेट बाँडफाँड, पारदर्शी योजना तथा कार्यन्वयन र निष्पक्ष अनुगमन तथा यथार्थ मूल्याङ्कनको मात्र छ ।


Read Previous

माथिल्लाे कर्णालीकाे म्याद २ वर्ष थप्ने निर्णय कार्यान्वयन नगर्न सर्वाेच्चकाे अन्तरिम आदेश   

Read Next

अझै पूरा भएन चिलिमे-त्रिशूली प्रसारण लाइन,चैतमा सम्पन्न गर्ने अर्को तालिका

Leave a Reply

Your email address will not be published.