राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको कारुणिक तस्वीरः ३५ वर्षमा पनि नबन्दा साढे १२ सय प्रतिशतसम्म लागत वृद्धि (विस्तृतमा कुन परियोजनाको कति लागत बढ्यो ?)

काठमाडाैं । तत्कालिन सरकारले ११ वर्षअघि (आर्थिक वर्ष २०६८/६९ ) १७ वटा ठूला आयोजना निर्माणलाई प्राथमिकता दिँदै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना घोषणा गर्यो । पछि फेरि यो सूचीमा ७ वटा आयोजना पनि थपिए ।

राष्ट्रिय योजना आयोगका अनुसार, आर्थिक वर्ष २०७०/७१ मा ४ वटा तथा आर्थिक वर्ष २०७५/७६, २०७६/७७ र २०७७/७८ मा १/१ वटा आयोजना राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको सूचीमा थपिए । सरकारले ११ वर्षअघि निर्माणाधीन र निर्माणमा जान लागेका ठूला आयोजनालाई विशेष महत्त्व दिँदै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना घोषणा गरेपनि अहिलेसम्म ४ वटा बाहेक कुनै सम्पन्न हुन सकेका छैनन् ।

जलविद्युततर्फ देशकै ठूलो ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसी जलविद्युत आयोजना मात्रै निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आएको छ । राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको सूचीमा समावेश ७५० मेगावाटको पश्चिम सेती कहिलेदेखि निर्माणमा जाने भन्ने अझै टुंगो छैन । निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको अवस्था पनि पश्चिम सेतीको जस्तै छ । याे आयोजना अहिलेसम्म निर्माणमा जान सकेकाे छैन ।

आर्थिक वर्ष २०६७/६८ निर्माण सुरु भएको माथिल्लो तामाकोसी, आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा सुरु भएको गौतमवुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा सुरु भएको पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र मेलम्ची खानेपानी आयोजना मात्रै राष्ट्रिय गौरवकाे सूचीमा समावेश भई निर्माण सम्पन्न भएका  हुन् ।

निर्माण सम्पन्न भइसकेका राष्ट्रिय गौरवका पूर्वाधार आयोजना पनि निर्धारित लागत बढेर तथा समयभन्दा ढिला गरी पूरा भएका हुन् । माथिल्लो तामाकोसी निर्माण सम्पन्न हुँदा अनुमान गरिएको ३५ अर्ब २९ करोड रुपैयाँबाट बढेर करिब ८५ अर्ब रुपैयाँ पुग्यो । गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पनि निर्धारित लागत र समयमा सम्पन्न हुन सकेन ।

यो विमानस्थल निर्माण सम्पन्न हुँदा लागत करिब ३२ अर्ब रुपैयाँ (चिनीयाँ ऋणसहित) पुग्यो । पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल समेत निर्धारित लागतमा सम्पन्न हुन नसक्दा बढेर २८ अर्ब पुगेको छ ।

आयोगका अनुसार, आर्थिक २०४५/४६ मा निर्माण सुरु भएको भेरी बबई सिँचाइ आयोजना अझै सम्पन्न हुन सकेको छैन । ३५ वर्षदेखि निर्माणाधीन यो आयोजना आर्थिक वर्ष २०८२/८३ मा सम्पन्न हुने पछिल्लो तालिका छ ।

आयोजनाको निर्माण अवधि लम्बिँदा लागत पनि आकाशिएको छ । यो पआयोजनाको सुरुको लागत २ अर्ब ८७ करोड ३९ लाख रुपैयाँ थियो । अहिले यो लागत बढेर १८ अर्ब ९६ करोड ३० लाख पुगिसकेको छ । यो सुरुमा अनुमान गरिएको लागतभन्दा ५५९.८३ प्रतिशत बढी हो ।

यस्तै, आर्थिक वर्ष २०६५/६६ मा सुरु भएको पूर्व पश्चिम विद्युतीय रेलमार्ग (रेल, मेट्रो रेल तथा मोनोरेल विकास आयोजना) को सुरुको लागत ७० अर्ब ६२ करोड रुपैयाँ अनुमान गरिएको थियो । तर, अहिले यसको लागत बढेर ९ खर्ब ५५ अर्ब २२ करोड पुगेको छ ।
२०८६/८७ सम्म पूरा हुने लक्ष्य राखिएको यो आयोजनाका लागि अहिले पूर्णरूपमा काम अघि बढ्न सकेको छैन । ९४५ किलोमिटर रेल निर्माण गर्नुपर्नेमा काम नै हुन सकेको छैन ।

आयोगका अनुसार, आर्थिक वर्ष २०७८/७९ सम्ममा राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको सुरुको लागत १० खर्ब ४५ अर्ब ९७ करोड रहेकोमा अहिले यो बढेर २५ खर्ब ९७ अर्ब ५६ करोड रुपैयाँ पुगिसकेको छ । जुन सुरुको लागतभन्दा १४८ प्रतिशत हो ।

विशेष प्राथमिकतामा राखेर अघि बढाएका राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमै अघि बढ्न नसक्दा तिनको लागतपछि बढ्दै गइरहेको हो । आयोगको तथ्यांकले नै कुनै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमै र तोकिएको लागतमै निर्माण सम्पन्न नभएको देखिएको छ ।

राष्ट्रिय गौरवका परियोजनाको समय र लागत (करोडमा) कति बढ्यो ?

क्र. सं.	आयोजनाको नाम	निर्माण सुरु भएको वर्ष	सम्पन्न हुने मिती	सुरुको लागत (करोडमा)	शंशोधित लागत (करोडमा)	वृद्धि प्रतिशत
१	सिक्टा सिँचाइ आयोजना	२०६१/६२	२०८९/९०	१२८०	२५०२	९५.४६
२	बबई सिँचाइ आयोजना	२०४५/४६	२०८२/८३	२८७.३९	१८९६.३०	५५९.८३
३	रानी जमरा कुलारिया सिँचाइ आयोजना	२०६७/६८	२०८०/८१	१२३७	२७५२.२३	१२२.४९
४	सुनकोसी मारिन डाईभर्जन आयोजना	२०७३/७४	२०८०/८१	४६१९.३९	४६१९.३९	०
५	महाकाली सिँचाइ आयोजना	२०६३/६४	२०८७/८८	३५००	३५००	०
६	भेरी बबई डाईभर्जन आयोजना	२०६८/६९	२०७९/८०	१६४३	३६८०.७७	१०५.७६
७	बूढीगण्डकी जलाशय जलविद्युत  आयोजना	२०६९/७०	२०८३/८४	२६०००	२६०००	०
८	प्रसारण लाइन आयोजना (एमसीसी)	२०६७/६८	२०८४/८५	७५००	६१२६	– १८.३२
९	पश्चिम सेती जलाशय जलविद्युत  आयोजना	२०६७/६८	––––––––––	१३२०८	२७३८५	१०७.३३
१०	निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल	२०७१/७२	२०८५/८६	१६५००	१६५००	०
११	रेल, मेट्रो रेल तथा मोनोरेल विकास	२०६६/६७	२०८६/८७	७०६२	९५५२२	१२५२.६१
१२	हुलाकी लोकमार्ग	२०६६/६७	२०८०/८१	४७२४	६५२०	३८.०१
१३	पुष्पलाल मध्य पहाडी लोकमार्ग	२०६४/६५	२०७९/८०	३३३६	८४३३	१५२.७८
१४	उत्तर दक्षिण कोसी कोरिडोर लोकमार्ग	२०६५/६६	२०८७/८८	१६२०	११९३	–२६.३५
१५	उत्तर दक्षिण कालीगण्डकी लोकमार्ग	२०६६/६७	२०७९/८०	२४००	२४००	०
१६	उत्तर दक्षिण कर्णाली कोरिडोर लोकमार्ग	२०६५/६६	२०८४/८५	४१०	६६६.१९	६२.४८
१७	काठमाडाैं – तराई /मधेश द्रुतमार्ग	२०७३/७४	२०८०/८१	११६००	१७५१९.३६	५१.०२
१८	मेलम्ची खानेपानी आयोजना	२०५५/५६	२०८०/८१	२४००	३१३६	३०.६६
१९	पशुपति क्षेत्र विकास कोष	२०७०/७१	२०७८/७९	१२७	२२७	७८.७४
२०	लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोष	२०६९/७०	२०८०/८१	५५५	१३२६	१३८.९१
२१	राष्ट्रपति चुरे संरक्षण कार्यक्रम	२०७१/७२	२०९३/९४	१२५	२४९७०.०२	१९८७६.०१६

स्रोतः राष्ट्रिय योजना आयोग