अनुपमा गिरि 
नेपालको जलविद्युत र अन्य नवीकरणीय ऊर्जा प्रणालीको विकासलाई तीव्रता दिने, लागत घटाउन नयाँ प्रविधिको विकास गर्ने लक्ष्यका साथ सन् २०१६ मा इनरजाइजनेपाल कार्यक्रम स्थापना भएको थियो । यसले नेपाली परिस्थितिअनुरूप यस क्षेत्रको प्रभावकारीता बढाउने, अनुसन्धान गर्न मानव श्रोत विकासमा वृद्धि गर्ने र अनुसन्धानलाई प्रभावकारी रूपमा लागू गर्ने लक्ष्यसमेत राखेको छ ।
यो कार्यक्रम शाही नर्वेजियन दुतावासमार्फत नर्वेको विदेश मामिला मन्त्रालयद्वारा वित्त पोषित छ । यसले काठमाडौं विश्वविद्यालय, हाइड्रोल्याब, एनटिएनयु (नर्वेजियन युनिभर्सिटी अफ साइन्स् एण्ड टेक्नोलोजी) नर्वे, र अनुसन्धान संस्था सिनटेफ नर्वेसंगको साझेदारीमा व्यवस्थापन गरिएको छ । यसले स्वदेशी तथा विदेशी संस्था र उद्योगसँगको सहकार्यमा नवीकरणीय ऊर्जा प्रविधिसँग सम्बन्धित अनुसन्धान र विकास परियोजनाहरूलाई आर्थिक सहयोग प्रदान गर्छ ।
शैक्षिक सहयोग कार्यक्रम अन्तर्गत, इनरजाइजनेपालले पीएचडी र मास्टर्स तहमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूलाई सहयोग गर्छ । त्यस्तै, बिजनेस इन्क्युवेशन कार्यक्रम अन्तर्गत यसले नवीकरणीय ऊर्जासँग सम्बन्धित नवीन व्यवसायहरूलाई इन्क्युवेशन चरणमा सहयोग गर्दछ ।
हालसम्म विभिन्न उल्लेखनीय अनुसन्धान अध्ययनहरूलाई इनरजाइजनेपालले ३५ भन्दा बढी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय उद्योगहरू र विश्वविद्यालयहरूसँगको सहकार्यमा सहयोग गरेको छ ।
हाइड्रोल्याब प्राइभेट लिमिटेडसँगको सहकार्यमा कुलेखानी जलाशय सेडिमेन्टेशन स्टडी, झिम्रुक सेडिमेन्ट एण्ड एफिशियन्सी मापन, रन–अफ–रिभर हाइड्रोपावर प्लान्टहरूमा उच्चतम सेडिमेन्ट ह्यान्डलिंगमा अनुसन्धानः सेडिमेन्ट र दक्षता मापन, खिम्ती १ सेडिमेन्ट एण्ड एफिशियन्सी मापन, नाथपा–झाक्री सेडिमेन्ट अनुगमन, वास्तविक समय तलछट निगरानी अनुसन्धान लगायतका कार्यक्रमहरु सम्पन्न भएका छन् ।
इनरजाइजनेपालले काठमाडौं विश्वविद्यालयमा टर्बाइन टेस्टिङ ल्याब स्थापना गर्न सहयोग गरेको छ, जुन अनुसन्धान, परीक्षण र सिमुलेशन, प्रमाणीकरण र अन्य प्राविधिक सहयोग मार्फत नेपालमा जलविद्युत विकासमा सहयोग गर्ने परिकल्पनाका साथ स्थापित एक प्रकारको प्रयोगशाला सुविधा हो ।
प्रयोगशालाले विश्वविद्यालयको शैक्षिक वातावरण भित्र काम गर्छ र जलविद्युत विकास र टर्बाइन सम्बन्धी मुद्दाहरूको प्राविधिक र सामाजिक पक्षहरूलाई सम्बोधन गर्न उद्योगहरू र निजी क्षेत्रहरूसँग सहकार्य गर्दछ । कुल ३ सय किलोवाटसम्मको टर्बाइन परीक्षण गर्न सक्ने यो प्रयोगशाला शैक्षिक तथा व्यावसायिक प्रयोजनका लागि अत्याधुनिक प्रविधि, कम्प्युटर र फराकिलो अफिस स्पेसले सुसज्जित छ ।
इनरजाइजनेपाल कार्यक्रमको सहयोगमा इलेक्ट्रिक पावर इन्जिनियरिङको क्षेत्रमा अनुसन्धानमूलक वातावरण विकास गर्न काठमाडौं विश्वविद्यालयको इलेक्ट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक इन्जिनियरिङ विभागमा नोभेम्बर १४, २०१८ मा सेन्टर फर इलेक्ट्रिक पावर इन्जिनियरिङ् (सीइपीइ) स्थापना भएको छ ।
यस केन्द्रले उच्च भोल्टेज अनुप्रयोग परीक्षण, पावर उपकरण परीक्षण, ऊर्जा दक्षता प्रविधि अध्ययन, र प्रकाश र प्रकाश डिजाइनका लागि राष्ट्रिय मानक सन्दर्भ प्रयोगशालाहरू स्थापना गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।
इनरजाइजनेपाल र इलेक्ट्रिकल र इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङ विभागले नोभेम्बर २०१८ मा काठमाडौं विश्वविद्यालयमा ‘सेन्टर फर इलेक्ट्रिसिटी ट्रेड रिसर्च एन्ड फेसिलिटेशन (सीइटिएफ)’ को कार्यान्वयनको लागि सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो । सीइटिएफ परियोजना क्रस बोर्डर पावर ट्रेडिंगको लागि उत्कृष्टता केन्द्र स्थापना गर्ने उद्देश्यले स्थापना गरिएको हो ।
यस परियोजनाले नेपाल र भारतको बिजुली बजार सम्बन्धी तयारी अध्ययन, क्षेत्रीय विद्युत बजार एकीकरणको विश्लेषण र पावर ट्रेडिङको मोडल विकास गर्न पनि सहयोग पुर्याउँछ । सीइटिएफ नर्वेजियन परराष्ट्र मन्त्रालय (एम एफ ए) द्वारा ३ वर्षको लागि इनरजाइजनेपाल परियोजना मार्फत वित्त पोषित छ र काठमाडौं विश्वविद्यालय, नेपाल द्वारा व्यवस्थित छ ।
ऊर्जा उत्पादन र उपयोगको क्षेत्रमा अन्तरविषय अनुसन्धान, विकास र नवप्रवर्तन मार्फत समाजलाई दिगोपनतर्फ लैजान सहयोग गर्ने उद्देश्यका साथ स्थापना भएको इनर्जी सिस्टम्स एण्ड टेक्नोलोजी रिसर्च ल्याबोरेटरीलाई पनि इनरजाइजनेपालले सहयोग गरिरहेको छ ।
इनरजाइजनेपालले नेपाल हाइड्रोजन पहलमा पनि योगदान गरेको छ । जुन नीतिगत आधारहरू स्थापना गर्न, कार्य योजनाको विकास र कार्यान्वयन गर्न, र व्यापार र विकासको लागि मूल्य शृङ्खला स्थापित गर्न एक एकीकृत कार्यक्रम हो ।
यी स्वतन्त्र परियोजनाहरू बाहेक, इनरजाइजनेपालले विषयगत र रणनीतिक गरी दुई क्षेत्रहरूमा विभाजित नवीकरणीय ऊर्जामा आधारित १८ अनुसन्धान परियोजनाहरूलाई समर्थन गरेको छ । यी दुई मापदण्डलाई सौर्य र वायु, जलविद्युत, बायोएनर्जी र आधुनिक ऊर्जा, ग्रिड स्वचालन र आन्तरिक दहन जस्ता ६ उपश्रेणीहरूमा विभाजन गरिएको छ ।
माथि उल्लेखित परियोजनाहरूबाट दिशानिर्देश र उत्पादनहरूको रूपमा विभिन्न उल्लेखनीय परिणामहरु (आउटपुट) प्राप्त भएका छन् । टर्गो टर्बाइन र फ्रान्सिस टर्बाइन रनर इनरजाइजनेपालको सहयोगमा डिजाइन र विकास गरिएका उत्पादनहरू हुन् ।
जुन नेपालमा जलविद्युतको दक्षता अभिवृद्धि गर्न एउटा उल्लेखनीय उत्पादन हो । चौरी गंगा माइक्रो जलविद्युत आयोजनामा २५ मेगावाट क्षमताको फ्रान्सिस टर्बाइन रनर जडान गरिएको छ जुन सहयोग प्राप्त आयोजनामध्येको एक उत्पादन हो ।
मराङबुरु सौर्य ऊर्जा माइक्रो ग्रिड परियोजना, जहदा–०७, विराटनगरमा इनरजाइजनेपाल कार्यक्रमको सहयोगमा जीपीआरएसमा आधारित रिमोट मोनिटरिङ सिस्टम जडान गरिएको छ । यस अनुगमन प्रणालीको सहायताले विद्युतको उपयोग र नोक्सानलाई टाढाबाट अनुगमन गर्न सकिन्छ । जसलाई माइक्रो ग्रिड विस्तार गर्ने कार्य योजना बनाउन प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
त्यसैगरी, नेपाल इनर्जी फाउन्डेसनले इनरजाइजनेपालको सहयोगमा गरेको प्राविधिक तथा नीतिगत अनुसन्धानबाट सामुदायिक विद्युतीकरणको उर्जा व्यवस्थापन अभिवृद्धि गरी ११६ किलोमिटरको वितरण लाइन भएका ६ हजार १३४ जनाभन्दा बढीले विद्युत् प्रयोग गर्न सक्ने भएको छ । उनीहरुको आवतजावतको समस्या मात्रै होइन साथै बिलहरूमा हुने मानवीय त्रुटिलाई अनुसन्धानको उपजका रूपमा विकसित विद्युतीय बिलिङ प्रणालीले समाधान गरेको छ ।
यसर्थ इनरजाइजनेपाल नेपालमा नवीकरणीय ऊर्जा क्षेत्रमा सकारात्मक र उल्लेखनीय प्रभाव पार्न लगिपरेको छ । आगामी दिनमा सबै सरोकारवालासँग सहकार्यका लागि खुला छ ।
(गिरि इनरजाइजनेपालमा सूचना प्रविधि, सञ्चार र जनसम्पर्क कर्मचारीको रुपमा कार्यरत छिन्)
