नेपाल पूर्वाधार 
काठमाडौं । सरकारले महोत्तरीको कर्थादेखि जनकपुर हुदै भारतको जयनगरसम्म दुई वटा रेल सञ्चालन गरिरहेको छ ।
कुल ३५ किलोमिटर दूरीमा २० चैत २०७८ देखि पछिल्लो पटक नियमित रेल सञ्चालन हुन थालेको हो । सरकारले २०६१ सालमा स्थापना गरेको नेपाल रेल्वे कम्पनी मातहत नै अहिले रेल सञ्चालन तथा व्यवस्थापनको काम हुँदै आएको छ ।
त्यसबाहेक धनुषाको कुर्थादेखि विजलपुरासम्मको १७ किलोमिटर रेलमार्ग निर्माणको काम आन्तिम चरणमा पुगेको छ । विजलपुरादेखि बर्दीबास (जहाँ पूर्व पश्चिम विद्युतीय रेलमार्गलाई छुन्छ) सम्म भने मुआब्जा वितरणमा ढिलाइ हुँदा अपेक्षित प्रगति भएको छैन ।
अहिले सञ्चालनमा रहेको रेल घाटामा छ । वार्षिक रेल्वे कम्पनीले गर्ने आम्दानी ७ करोड ६६ लाख रुपैयाँ मात्र छ ।
तर, रेल्वे कम्पनीका अनुसार रेल सेवा सञ्चालन र मर्मत सम्भार गरेवापत भारतीय रेल्वे कम्पनी कोंकनलाइ ४५ करोड रूपैयाँ, रेल्वे कम्पनीका कर्मचारीको वार्षिक तलब र भता ३ करोड र रेल्वे इन्धन वापतको वार्षिक खर्च २ करोड १० लाख रूपैयाँ रहेको छ ।
कुल खर्चबाट आम्दानी घटाउँदा ४२ करोड ४४ लाख रुपैयाँ घाटामा रहने रेल्वे कम्पनीका महाप्रबन्धक निरञ्जन झाको भनाई छ । संसदको विकास तथा प्रविधि समितिले रेल सञ्चालनमा भएका समस्यालाई स्थलगत भ्रमण गरी प्रतिवेदन तयार गरेको छ । त्यस प्रतिवेदनअनुसार रेल सञ्चालनमा रहेका मुख्य ६ समस्याहरु यस्ता छनः
१) रेल्वे कम्पनीको आफ्नो तालिमप्राप्त जनशक्ति छैन । पदपुर्तिका लागि तयार पारिएको (ओ एण्ड एम) संगठन तथा व्यवस्थापन सर्वेक्षण प्रतिवेदन नेपाल सरकारबाट स्वीकृत भएको छैन । जसको कारण भारतीय जनशक्तिलाई ठूलो रकम दिनुपरेको छ । त्यसले रेल सञ्चालन घाटा पुर्याउने मुख्य कारक बन्न पुगेको छ ।
२) रेल्वेको आर्थिक वर्ष ०७९/८० को बजेट तथा कार्यक्रम सञ्चालक समितिबाट स्वीकृत भएको छैन । सरकारले १५ जेटमा विनियोजन गरिसकेको बजेट पनि अझै स्वीकृत नहुँदा समस्या आएको छ ।
३) रेल्वेको आफ्नो वर्कशप, वासिङ सेन्टर र फ्युल स्टेशन नहुँदा अत्यधिक महंगो दरमा भारतबाट सेवा लिनुपर्ने वाध्यता रहेको छ । यसले पनि ठूलो परिमाणको रकम भारतलाई तिर्नुपरिरहेको छ । यसलाई न्यूनीकरण गर्ने हो भने देशभित्रै वर्कशप, वासिङ सेण्टर र फ्युल स्टेशन निर्माण गर्नुपर्नेछ ।
४) १४ पुष २०७८ देखि भारतीय रेल कम्पनी कोंकणसँग एक वर्षका लागि सम्झौता गरि सञ्चालनमा आएको रेल सम्झौता अवधि चार महिना भन्दा कम समय बाँकी रहेको छ । तर, यस अवस्थामा पनि अब रेल कसरी सञ्चालन गर्ने स्पष्ट योजना नेपाली पक्षले बनाइएको छैन ।
५) रेलमार्गमा अवैधानिक बाटो निर्माण गरिएकोले यसबाट दुर्घटना हुन सक्ने सम्भावना बढेको छ । यसलाई रोकिएन भने कुनै न कुनै दिन दुर्घटना हुन सक्नेछ । यसलाई रोक्नुपर्नेछ ।
६) रेल र रेलसँग सम्बन्धित संरचनाहरुको सुरक्षा भरपर्दो नरहेको, त्यसको समुचित प्रयोग नभएको साथै व्यवस्थापन पक्ष अत्यन्त कमजोर अवस्थामा रहेको पाइएको छ । यसमा सुधार गर्नु अत्यावश्यक देखिन्छ ।
