राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको कारुणिक तस्वीरः ३५ वर्षमा पनि नबन्दा साढे १२ सय प्रतिशतसम्म लागत वृद्धि (विस्तृतमा कुन परियोजनाको कति लागत बढ्यो ?)

काठमाडाैं । तत्कालिन सरकारले ११ वर्षअघि (आर्थिक वर्ष २०६८/६९ ) १७ वटा ठूला आयोजना निर्माणलाई प्राथमिकता दिँदै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना घोषणा गर्यो । पछि फेरि यो सूचीमा ७ वटा आयोजना पनि थपिए ।

राष्ट्रिय योजना आयोगका अनुसार, आर्थिक वर्ष २०७०/७१ मा ४ वटा तथा आर्थिक वर्ष २०७५/७६, २०७६/७७ र २०७७/७८ मा १/१ वटा आयोजना राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको सूचीमा थपिए । सरकारले ११ वर्षअघि निर्माणाधीन र निर्माणमा जान लागेका ठूला आयोजनालाई विशेष महत्त्व दिँदै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना घोषणा गरेपनि अहिलेसम्म ४ वटा बाहेक कुनै सम्पन्न हुन सकेका छैनन् ।

जलविद्युततर्फ देशकै ठूलो ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसी जलविद्युत आयोजना मात्रै निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आएको छ । राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको सूचीमा समावेश ७५० मेगावाटको पश्चिम सेती कहिलेदेखि निर्माणमा जाने भन्ने अझै टुंगो छैन । निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको अवस्था पनि पश्चिम सेतीको जस्तै छ । याे आयोजना अहिलेसम्म निर्माणमा जान सकेकाे छैन ।

आर्थिक वर्ष २०६७/६८ निर्माण सुरु भएको माथिल्लो तामाकोसी, आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा सुरु भएको गौतमवुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा सुरु भएको पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र मेलम्ची खानेपानी आयोजना मात्रै राष्ट्रिय गौरवकाे सूचीमा समावेश भई निर्माण सम्पन्न भएका हुन् ।

निर्माण सम्पन्न भइसकेका राष्ट्रिय गौरवका पूर्वाधार आयोजना पनि निर्धारित लागत बढेर तथा समयभन्दा ढिला गरी पूरा भएका हुन् । माथिल्लो तामाकोसी निर्माण सम्पन्न हुँदा अनुमान गरिएको ३५ अर्ब २९ करोड रुपैयाँबाट बढेर करिब ८५ अर्ब रुपैयाँ पुग्यो । गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पनि निर्धारित लागत र समयमा सम्पन्न हुन सकेन ।

यो विमानस्थल निर्माण सम्पन्न हुँदा लागत करिब ३२ अर्ब रुपैयाँ (चिनीयाँ ऋणसहित) पुग्यो । पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल समेत निर्धारित लागतमा सम्पन्न हुन नसक्दा बढेर २८ अर्ब पुगेको छ ।

आयोगका अनुसार, आर्थिक २०४५/४६ मा निर्माण सुरु भएको भेरी बबई सिँचाइ आयोजना अझै सम्पन्न हुन सकेको छैन । ३५ वर्षदेखि निर्माणाधीन यो आयोजना आर्थिक वर्ष २०८२/८३ मा सम्पन्न हुने पछिल्लो तालिका छ ।

आयोजनाको निर्माण अवधि लम्बिँदा लागत पनि आकाशिएको छ । यो पआयोजनाको सुरुको लागत २ अर्ब ८७ करोड ३९ लाख रुपैयाँ थियो । अहिले यो लागत बढेर १८ अर्ब ९६ करोड ३० लाख पुगिसकेको छ । यो सुरुमा अनुमान गरिएको लागतभन्दा ५५९.८३ प्रतिशत बढी हो ।

यस्तै, आर्थिक वर्ष २०६५/६६ मा सुरु भएको पूर्व पश्चिम विद्युतीय रेलमार्ग (रेल, मेट्रो रेल तथा मोनोरेल विकास आयोजना) को सुरुको लागत ७० अर्ब ६२ करोड रुपैयाँ अनुमान गरिएको थियो । तर, अहिले यसको लागत बढेर ९ खर्ब ५५ अर्ब २२ करोड पुगेको छ ।
२०८६/८७ सम्म पूरा हुने लक्ष्य राखिएको यो आयोजनाका लागि अहिले पूर्णरूपमा काम अघि बढ्न सकेको छैन । ९४५ किलोमिटर रेल निर्माण गर्नुपर्नेमा काम नै हुन सकेको छैन ।

आयोगका अनुसार, आर्थिक वर्ष २०७८/७९ सम्ममा राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको सुरुको लागत १० खर्ब ४५ अर्ब ९७ करोड रहेकोमा अहिले यो बढेर २५ खर्ब ९७ अर्ब ५६ करोड रुपैयाँ पुगिसकेको छ । जुन सुरुको लागतभन्दा १४८ प्रतिशत हो ।

विशेष प्राथमिकतामा राखेर अघि बढाएका राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमै अघि बढ्न नसक्दा तिनको लागतपछि बढ्दै गइरहेको हो । आयोगको तथ्यांकले नै कुनै राष्ट्रिय गौरवका आयोजना समयमै र तोकिएको लागतमै निर्माण सम्पन्न नभएको देखिएको छ ।

राष्ट्रिय गौरवका परियोजनाको समय र लागत (करोडमा) कति बढ्यो ?

स्रोतः राष्ट्रिय योजना आयोग