नेपाल पूर्वाधार 
काठमाडौं । विश्वका विभिन्न मुलुकसहित छिमेकी भारतमा समेत उपयोगमा आइसकेको एलसी ‘थ्री’ (लाइमस्टोन क्याल्साइन्डक्ले सिमेन्ट) प्रविधि नेपालका सिमेन्ट उद्योगहरूका लागि पनि उपयोगी हुने विज्ञहरूले बताएका छन् । एलसी ‘थ्री’ प्रविधिबारे जानकारी दिन राजधानीमा आयोजना गरिएको कार्यक्रममा सहभागीहरूले लागतका हिसाबले सस्तो र कम कार्बन उत्सर्जन हुने हुँदा नेपालका सिमेन्ट उद्योगहरूका लागि यो प्रविधि उपयुक्त हुने बताएका हुन् ।
कार्यक्रममा भर्चुअल माध्यमबाट सहभागी भएकी स्वीजरल्याण्डस्थित स्वीस फेडेरल इन्स्टीच्युट अफ टेक्नोलोजीकी प्राध्यापक करेन स्क्रिभेनेरले भारतमा प्रयोगमा आइसकेको एलसी थ्री प्रविधि नेपालले पनि उपयोग गरेर फाइदा लिन सक्ने बताइन् । ‘यो प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्दा लागत कम आउने प्रमाणित नै भइसकेको छ,’ उनले भनिन्, ‘कार्बन उत्सर्जन पनि घटाउने हुँदा वातावरणमैत्री छ ।’ उनले स्वीजरल्याण्डबाट सुरुवात भएको यो प्रविधि अहिले विश्वका धेरै देशमा उपयोगमा आइसकेको बताइन् ।
नेपाल सिमेन्ट उद्योग संघका अध्यक्ष ध्रुप थापाले एलसी थ्री प्रविधि नेपाली सिमेन्ट उद्योग प्रवद्र्धन गर्न सहयोगी हुने बताए । उनले यो प्रविधि नेपालमा भर्खरै जानकारीमा आएकाले नेपाली सिमेन्ट उद्योगहरूदे उपयोगमा ल्याउन सकेमा ठूलो धनराशी विदेशिनबाट जोगाउन सकिने बताए ।
‘हामीले यो प्रविधिबारे थाहा पाएपछि सम्बन्धित विज्ञहरूलाई नेपालमा पनि एउटा कार्यक्रम आयोजना गर्न आग्रह गरेका थियौं,’ उनले भने,‘स्वीजरल्याण्ड र भारतको प्रविधिक टोलीबाट जानकारी लिन पाउँदा खुशी लागेको छ ।’ उनले एलसी थ्री प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्दा गुणस्तरमा कमी नहुनुका साथै उत्पादन लागत कम हुने सुन्नमा आएको हुँदा नेपालको सन्दर्भमा यो प्रविधि उपयुक्त हुन सक्ने बताए ।
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका सचिव डा.तोयानाथ ज्ञवालीले एलसी थ्री प्रविधि फाइदाजनक भए नेपाली सिमेन्ट उद्योगहरू उपयोगमा ल्याउन उद्योगीहरूलाई सहयोग गर्ने बताए । उनले लागतका हिसाबले सस्तो तथा कम कार्बन उत्सर्जन गर्ने प्रविधि भएको हुँदा यो प्रविधि भित्र्याउन मन्त्रालयले नीतिगतरूपमा सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाए ।
‘धेरै विकसित मुलुकमा यो प्रविधि उपयोगमा आइसकेको रहेछ । अबको चुनौती नै कार्बन उत्सर्जन घटाउनु रहेकाले नेपालमा पनि उपयुक्त हुने देखिन्छ । यो प्रविधि उपयोग गर्ने उद्योगहरूलाई मन्त्रालय सहयोग गर्न तयार छ’ उनले भने ।
भारतको दिल्ली स्थित आइआइटीका प्राध्यापक डा. शशांक विस्नोईले धेरै अध्ययन अनुसन्धानपछि सिमेन्ट उत्पादनका लागि एलसी थ्री प्रविधि उत्कृष्ट प्रमाणित भएको बताए । ‘सुरुमा अनुभव नभएकाले यो प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्दा राम्रो परिणाम आएको थिएन,’ उनले भने,‘त्यसलाई परिमार्जन गर्दै लगिएकाले अहिलेसम्म आइपुग्दा सिमेन्टको गुणस्तरमा सुधार आएको छ ।’
उनले समयसँगै एलसी थ्री प्रविधिबाट उत्पादन हुने सिमेन्ट गुणस्तरीय हुँदै गएकाले यो प्रविधि उपयोग गर्ने उद्योगहरूको आत्मविश्वास पनि बढ्दै गएको बताए । एलसी थ्री प्रविधिबाट अहिले उत्पादन भइरहेको सिमेन्टको गुणस्तर अपेक्षा गरेकोभन्दा उत्कृष्ट आइरहेको विस्नोइले दाबी गरे ।
युरोपेली राष्ट्र स्वीजरल्याण्डमा सन् २००९ मा सुरुवात गरेको सिमेन्ट उत्पादन गर्ने एलसी ‘थ्री’ प्रविधिप्रति नेपाली उद्योगी व्यवसायीहरूले पनि चासो देखाएका छन् । सिमेन्ट उत्पादनमा अहिले प्रयोगमा रहेको प्रविधिभन्दा लागतका हिसाबले सस्तो र कार्बन उत्सर्जन न्युनिकरण गर्न समेत सम्भव हुने भएकाले उद्योगीहरूको चासो यो प्रविधिप्रति बढेको हो ।
एलसी ‘थ्री’ चुनढुंगा, क्याल्साइन माटो, क्लिङ्कर तथा जिप्समको मिश्रणबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्ने नयाँ प्रविधि हो । यो प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्दा ५० प्रतिशत क्लिङ्कर, ३० प्रतिशत क्याल्साइण्ड माटो, १५ प्रतिशत लाइमस्टोन तथा ५ प्रतिशत जिप्समको मिश्रण गरिन्छ ।
सर्वप्रथम सन् २००९ मा स्वीजरल्याण्डले यो प्रविधिबारे अध्ययन गरी सिमेन्ट उत्पादन गर्न सुरु गरेको थियो । अहिले विश्वका विभिन्न मुलुकसहित छिमेकी भारतमा पनि एलसी थ्री प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन हुँदै आएको छ । सिमेन्ट उत्पादन गर्न उपयोग हुने माटो खेती बालीका लागि प्रयोग हुने भन्दा फरक प्रकृतिको हुने गर्दछ ।
अध्ययन अनुसार एलसी थ्री प्रविधिबाट सिमेन्ट उत्पादन गर्दा अहिले नेपालमा उपयोगमा रहेको प्रविधिको तुलनामा कार्बन उत्सर्जन ४० प्रतिशत कम हुने गर्दछ । भारतको तारा (टेक्नोलोजी एण्ड एक्सन फर रुरल एड्भान्सन्मेन्ट), नेपाल सिमेन्ट उत्पादक संघ, आइआइटी दिल्लीलगायतको आयोजनामा एलसी थ्री प्रविधिबारे जानकारी दिन नेपालमा पहिलो पटक कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो ।
