नेपाल पूर्वाधार 
काठमाडौं । हाम्रै घर वरपर खेर गएका वा फालिएका जैविक फोहोरबाट जीवन उपयोगी विभिन्न स्रोत वस्तु पत्ता लगाउने उद्देश्यले २ वर्षे अनुसन्धान प्रारम्भ भएको छ । काठमाडौं विश्वविद्यालयको डिपार्टमेण्ट अफ इन्भारोमेण्टल साइन्स एण्ड इञ्जिनियरिङमार्फत कार्यन्वयन हुने यो अनुसन्धान परियोजना शुरुमा प्रयोगशाला तहमा कार्यान्वयन हुनेछ ।
त्यसबाट आएको अनुसन्धान निष्कर्षलाई समुदाय तहमा विस्तार गरी स्थलगत नमूना (पाइलटिङ) परिक्षण गरिनेछ । काठमाडौं विश्वविद्यालयको इन्भारोमेण्टल इञ्जिनियरिङका सहायक प्राध्यापक डा. अनिश घिमिरेका अनुसार कृषिजन्य र ठूलो संघसंस्थाबाट निस्कने वा खेर जाने वस्तु र खानेकुरा लगायतका फोहोरलाई अनुसन्धानमा परिक्षण गरिनेछ ।
‘प्रयोगशालामा यस्ता फोहोरमार्फत बायो हाइड्रोजन, मिथेन, एसिटिक एसिड, ल्याटिक एसिड, बायो प्लास्टिकलागायतका विभिन्न उपयोगी वस्तु उत्पादन गरिनेछ’ उनले भने । संसारभरी नै यसरी उत्पादन हुने वस्तुको बजार मूल्य पनि उच्च रहेको डा. घिमिरेले जानकारी दिए ।
विश्वविद्यालयले विभिन्न तीन वटा वैज्ञानिक विधीको प्रयोग गरेर यो अनुसन्धान गर्नेछ । ति विधीहरुमा डार्क फर्मेन्टेशन, फोटो फर्मेन्टेशन र एनर्नोबिक डाइजेशन रहेका छन् ।
काठमाडौं विश्वविद्यालयको डिपार्टमेण्ट अफ इन्भारोमेण्टल साइन्स एण्ड इञ्जिनियरिङलाई यो परियोजना इनरजाइजनेपालले उपलब्ध गराएको हो । इनरजाइजनेपाल नर्वेको नेपालस्थित जलविद्युत तथा नविकरणीय ऊर्जा क्षेत्रमा अध्ययन अनुसन्धानको लागि लगानी गर्न स्थापित संस्था हो ।
अनुसन्धानमा आधारित यो परियोजना २०२४ जुलाइसम्म सञ्चालन हुनेछ । यसको कुल लागत ६७ लाख ६७ हजार रुपैयाँ रहेको छ । यसमा नर्वेजियन सरकारको ६९ र काठमाडौं विश्वविद्यालयको ३१ प्रतिशत लगानी रहेको छ ।
यस अध्ययनमार्फत यस क्षेत्रमा आवश्यक जनशक्ति उत्पादन गर्ने, निजी क्षेत्रको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने, अनुसन्धानमा आधारित शिक्षालाई प्रवद्र्धन हुनेछ । त्यस्तै, यस अनुसन्धानको क्रममा विद्यार्थीहरुले प्रयोगशाला र फिल्डमा पनि अनुभव र ज्ञान लिन सक्नेछन् । यस परियोजनामार्फत नै प्रयोगात्मक अभ्यास र थेसिससमेत गर्नेछन् । साथै बजारलाई आवश्यक पर्ने जनशक्ति उत्पादनमा सहयोगी हुनेछ ।
त्यस्तै, यस परियोजनामार्फत एउटा शैक्षिक पाठ्यपुस्तकको विकास गर्ने फोहोरबाट ग्यास, एसिड, विद्युतलगायतका जीवनउपयोगी वस्तु कसरी उत्पादन गर्न सकिन्छ भनेर निर्देशिका पनि तयार गर्ने योजना रहेको डा. घिमिरेले जानकारी दिए ।
यस परियोजनाको औद्योगिक पार्टनरको रुपमा सोयल, वाटर एण्ड एयर टेस्टिङ ल्याबोरेटोरिज रहेको छ । यसले अनुसन्धानको लागि प्रयोगशाला उपलब्ध गराउनेछ । त्यस्तै, अनुसन्धानबाट आएको निष्कर्षहरुलाई बजारसम्म पुर्याउनको लागि सहयोगी भुमिका खेल्ने ल्याबोरेटोरिजका प्रबन्ध निर्देशक लोकेश सापकोटाले बताए ।
यस अध्ययनबाट आएका उपलब्धीहरुलाई बजारसम्म लैजाने योजना छ । ‘यसकारण यस आयोजनालाई प्रयोगशालादेखि बजारसम्मको अवधारणालाई आत्मसाथ गरेको छ’ आयोजनाको नेतृत्व गरेका काठमाडौं विश्वविद्यालयको इन्भारोमेण्टल इञ्जिनियरिङका सहायक प्राध्यापक डा. अनिश घिमिरेले भने ।
इनरजाइजनेपालका कार्यक्रम व्यवस्थापक डा. विजय थापाले यस परियोजनाले विश्वविद्यालयको अनुसन्धान क्षमता वृद्धि गर्ने बताए । साथै इनर्जाइज नेपाल औद्योगिक प्रयोगमा आउने सक्ने अनुसन्धानलाई प्राथमिकता दिन उल्लेख गरे । ‘हामीले समस्यामा आधारित अध्ययनमा जोड दिएको र अध्ययनले समस्यालाई सामाधान गरोस भन्ने चाहेका छौं’ उनले भने । यस अध्ययनले नेपालमा प्रयोगशाला स्थापना र त्यसलाई अझ विस्तार गर्न सहयोग पुग्नेछ ।
बुधबार परियोजना थालनीको अवसरमा आयोजित कार्यशालामा वैकल्पिक ऊर्जा प्रवद्र्धन केन्द्रका उपकार्यकारी निर्देशक नवराज ढकाल ले फोहोर भनिरहेको वस्तुलाई स्रोतको रुपमा प्रयोग गर्ने विषय महत्वपूर्ण रहेको बताए । अहिले केन्द्रको पनि फोहोरबाट ऊर्जा उत्पादन गर्ने विषय प्राथमिकतामा रहको उल्लेख गरे ।
प्रयोगशालामा निकालिएको निष्कर्षलाई फिल्डमा लैजानको लागि नमूना परिक्षण आवश्यक पर्छ । ‘प्रयोगशालामा निकालिएको निष्कर्षलाई नमूना परिक्षण (पाइलटिङ) गर्ने र त्यसलाई उद्योगमा लैजाने विषयलाई ध्यान दिनुपर्नेछ’ उनले भने ।
नर्वेको साउथइस्टर्न विश्वविद्यालयका एसोसियट प्राध्यापक डा. नविन अर्यालले कार्वनडाइअक्साइडले गरेको असरबारे धेरै छलफल भए पनि समाधानबारे पर्याप्त छलफल नभएको बताए । यसलाई प्रभावकारी उपयोग र न्यूनीकरणमा ध्यान दिनुपर्नेमा उनले जोड दिए ।
अबको समय सर्कुलर अर्थतन्त्रलाई बढवा दिने गरि अनुसन्धान केन्द्रित भइरहेको उनको भनाइ छ । अहिले एक पटक प्रयोग गरेको वस्तु पुनः प्रयोग हुदैन भन्ने छ । तर, यसमा पुन प्रयोगलाई उच्च प्राथमिकता दिन थालिएको छ ।
