नेपाल पूर्वाधार 
काठमाडौं । पूर्व जलस्रोत सचिव डा.द्धारिकानाथ ढुंगेलद्धारा लिखित चक्रव्युहमा नेपालको जलस्रोत पुस्तक एक कार्यक्रम गरी सार्वजनिक गरिएको छ ।
जलस्रोत कुटनीति, नेपाल भारत जलस्रोतका विषय, विवाद र सम्भावना तथा महाकाली सन्धिलगायत विषय पुस्तक समेटिएका छन् । यसको साथै राजनीतिक नेतृत्वले जलस्रोतको विषयमा स्पष्ट अडान लिन नसक्दा यो क्षेत्र नै चक्रव्युहमा परेको उनको ठम्याइ छ ।
विशेष गरेर जलस्रोतबरे सत्तामा हुँदा एउटा र सत्ता बाहिर हुँदा अर्को अडान राख्ने प्रवृतिको कारण नेपाल जलस्रोतको विषयमा समस्या आएको लेखकको निष्कर्ष छ ।
पुस्तकमा महाकाली सन्धिका विविध पाटाहरुलाई विस्तृत रुपमा उल्लेख गरिएको छ । महाकाली नदीमा पानीको ‘भोलुम’ कति हो भन्ने विषय पहिले नै प्रष्ट नहुँदा पनि त्यसले समस्या खडा गरेको अहिले विस्तृत अध्ययनको काम कठिन पुस्तकबारे टिप्पणी गरेका पूर्व सचिव माधब बेल्बासेले बताए ।
त्यसबाहेक नेपाल भारत जलस्रोत बैठकमा उठाएका विषयलाई पनि पुस्तकले स्थान दिएको छ । यसबाहेक विभिन्न समयमा दुई देशबीच भएका सन्धि, सम्झौता र समझदारी तथा कतिपय दुर्लभ बन्न पुगेका दस्तावेजसमेत पुस्तकमा समेटिएका छन् ।
कार्यक्रममा एशियाली विकास बैंकका पूर्व उपाध्यक्ष डा. विन्दु लोहनीले पुस्तक संग्रहनीय र जलस्रोतको क्षेत्रमा आउँदो पुस्ताको लागि पनि उपयोगी रहेको बताए ।
त्यस्तै, अधिवक्ता सुरेन्द्र भण्डारीले नेपालको जलस्रोतको विगतमा कसरी काम भए भन्ने विषय देखाएको उल्लेख गरे । ‘पानीमा हुने राजनीति र नेपालको नेगोसियसन गर्ने तरिका, दातृ निकायले हाम्रो जलस्रोतलाई कसरी हेर्छन, छिमेकीले कसरी बुझेका छन भन्ने बारेमा बताएको उल्लेख छ’ उनले भने ।
पुस्तक १ हजार ३२ पृष्ठको छ । करिब ७२ वटा ऐतिहासिक काजजात पुस्तकमा समेटिएका छन् । पुस्तकमा ५७ पृष्ठ ग्रन्थसूचीको लागि खर्च भएको छ ।
जलस्रोतलाई राष्ट्रिय हितमा प्रयोग गर्न सक्नुपर्छ : ओली
पूर्व प्रधानमन्त्री केपी ओलीले नेपाले प्राप्त गरेको जलस्रोतलाई राष्ट्रिय हितमा प्रयोग गर्न सक्नुपर्नेमा जोड दिए । पुस्तक सार्वजनिक गर्दै उनले जलस्रोतलाई ऊर्जासँग मात्र नजोडेर सिंचाइसँग पनि जोड्नुपर्ने बताए । ‘हामीसँग भएको भुमि सिचाई गर्नमा चुक्नु हुदैन, किनकि कृषिको आधुनिकीकरण र व्यवसायीकीरणविना नेपालको रुपान्तरण हुन सक्दैन’ उनले भने ।
जलस्रोतको समुचित प्रयोग हुन नसकेको र जलस्रोतको प्रयोग गर्दा राष्ट्रिय हितसँगै अन्तर्राष्ट्रिय दायित्वलाई पनि विर्सन नहुनेमा जोड दिए । ‘साथै, राष्ट्रिय हित भनेर जसो पनि गर्न नहुने बरु न्यायोचित छ कि छैन भन्ने विषयलाई हेर्नुपर्छ’ उनले भने । राष्ट्रिय हितलाई नहेर्ने र अडान नलिने बरु सत्ता र आफ्नो स्वार्थ हेर्दा समस्या आएको उनले बताए ।
भारतका लागि पूर्व राजदुत दीपकुमार उपाध्यायले जलको बहुउपयोग नै नेपाल समृद्ध हुने आधार भएको उल्लेख गरे । तर भारतीय पक्षले धेरै ठाउँ नेपाललाई अर्घेल्याइँ गर्ने र जबर्जस्ती गर्ने गरेको बताए । अब सबै मिलेर जलस्रोतको उपयोग गर्नेमा एक हुनुपर्नेमा जोड दिए ।
देउवा र ओलीको पहलमा महाकाली सन्धि सम्भव भयो : राणा
पूर्व जलस्रोत मन्त्री पशुपतिशमशेर राणाले महाकाली सन्धि थन्कियर बसेको योसँगै नेपालले पाउने लाभ पनि थन्किएर बसेको उल्लेख गरे । ‘सन्धिलाइ कार्यान्वयनमा लैजानु पर्नेछ, महाकाली सन्धि धुलो फालेर कार्यान्वयनको लागि अधि सार्नुपर्छ, नेपालीको धेरै समस्या समाधान गर्ने विषय जलश्रोत हो महाकाली सन्धिको कार्यान्वयन हो’ उनले भने । महाकाली सन्धि वर्तमान प्रधानमन्त्री शेर बहादुर देउवाको अग्रसरता र केपी ओलीको पहलमा सम्भव भएको उल्लेख गरे ।
